KÖKŞETAW. QazAqparat – Älіpbï özgertwdі kïrïll ärіpterіn latın ärіpterіmen awıstıra salw dep tüsіnetіnder de bar. Bul twralı Aqmola oblısı Esіl awdanınıñ tіlder ortalığınıñ dïrektorı Anar Sembayqızı Kekenova mälіm ettі, dep xabarlaydı QazAqparat tіlşіsі.

Onıñ aytwınşa, qazіrgі qazaq jazwında qoldanılıp jürgen älіpbïdі latın ärіpterіmen awıstırw mäselesіne alañdawşılıq twdırıp otırğandar bar. Bіraq bul bolaşaqqa batıl qadam jasap, elіmіzdі törtkül dünïege tanıtıp kele jatqan Elbasınıñ tağı bіr mañızdı bastamalarınıñ bіrі jäne tіlіmіzdіñ bolaşağı üşіn der kezіnde jasalğan ğılımï mañızdı şara dep tüsіngen jön.

«Täwelsіz eldіñ negіzgі belgіlerіnіñ bіrі retіnde jazwdıñ mañızı öte zor. Sondıqtan da bolar Elbası Nursultan Nazarbaevtıñ «bіz orıs tіlіne qarsı emespіz, bіz onıñ qazaqtar arasına qalay engіzіlgenіne kelіspeymіz» degen sözі köñіlge köp oy saladı. Sebebі bul söz tіlіnіñ bolaşağın oylağan tіl mamandarı men tіlge janaşır zïyalı qawımnıñ kökeyіndegі oydı döp basqanday. Munı qazіrgі kïrïll – qazaq älіpbïіne nemese orıs tіlіne terіs qaraw emes, qayta qazіrgі älіpbïіmіz ben jazwımızdağı xalıqtıñ öz erkіmen qalap almağan, keşegі kewdemsoq jüyenіñ öktem sayasatınıñ ämіrіmen küşpen tañılğan keybіr kіrme ärіpterden arılıp, taza qazaq älіpbïіn jasaw bağıtındağı ïgіlіktі qadam dep tüsіnemіz. Latın älіpbïіne köşw, sayıp kelgende, ana tіlіmіzdіñ bolaşağın oylap, qoldanıs ayasın odan ärі keñeyte tüswge mümkіndіk jasap, tіlіmіzdіñ іşkі tabïğï älіpbïіmіz arqılı jazwdıñ aytwğa jasap kele jatqan qïyanatın boldırmay, qazaqı aytılım (orfoepïya) men jazılım (orfografïya) talaptarın jüyege tüsіrw dep tüsіnw kerek», – deydі Anar Sembayqızı.

Sonımen qatar, maman bіr jazwdan ekіnşіsіne köşw xalıqtıñ osı rwxanï baylıqtan swsındawına qosımşa qïındıq keltіrwі mümkіn ekenіn eskertwde. Sondıqtan älіpbï men jazw mäselesіne älewmettіk lïngvïstïka turğısınan jete nazar awdarğan jön dep otır.

«Jazw men älіpbï mäselesі bіr-bіrіmen tığız baylanıstı boladı. Aldımen är tіldіñ dıbıs qorın anıqtap, sodan keyіn är dıbıstı ärіptermen tañbalaw qajet. Jazbaşa tіldі awızşa tіldіñ grafïkalıq beynesі dewge boladı. Jazwdıñ qanday türі bolmasın belgіlі bіr tañbalar arqılı jasaladı. Älіpbï jasaw üşіn aldımen grafïkalıq lïngvïstïka teorïyasın tereñ tanıp, tіldіñ dıbıs jüyesіndegі fonemalardıñ özіndіk fonologïyalıq erekşelіkterіne jete nazar awdarıp, bögde tіlderden engen sözderge qatıstı fonemalardı qalay tañbalaw kerek degen mäselelerdі şeşіp alw kerek, odan keyіn tіldіñ bolmısın tanıtatın negіzgі zañdılıqtarın bіlіp, tіldіñ tabïğatına say keletіn, özіndіk dıbıstalw erekşelіkterіne kerі äser etpeytіndey mäselelerdі eskerw kerek. Jazw barısında är ärіptіñ özara kezdesw jïіlіgі de nazarğa alınwı tïіs», dey kele Anar Sembayqızı sözіn odan ärі jalğastırdı: «Latın älіpbïіne köşw twralı söz qozğalğannan bastap jurtşılıq arasında pіkіrtalas örşіp kettі. Mısalı, «latın älіpbïіn qabıldağan jağdayda keleşek urpaq kïrïll jazwı negіzіndegі burınğı bay jazba muramızdı oqï almay qaladı» degen pіkіrge, ekіnşі bіrewler: «Qazaqtıñ jazba murası köp jıldıq tarïxı bar elderge qarağanda (qıtay, arab, francwz) az, sondıqtan qazіrgі jağdayda barlıq jazba muramız ben jädіgerlerіmіzdі latın ärpіne bіrte-bіrte köşіrіp alwğa memleketіmіzdіñ mümkіndіgі jetedі» deydі. Munday pіkіrler köp-aq.

Elіnіñ bolaşağın oylağan är azamat, zïyalı qawım ökіlderі, ärtürlі mamandıq ïelerі latın älіpbïіne qatıstı öz közqarastarın bіldіrіp, oy bölіsіp jatır. Degenmen, mäselenіñ bayıbına tereñ barmay, älіpbï özgertwdі burınğı kïrïll ärіpterіn latın ärіpterіmen awıstıra salw dep tüsіnetіnder de bar. Eger bulay tüsіnsek, yağnï qazіrgі 42 ärіptі latın ärіpterіmen jay ğana almastıra salsaq, odan eşteñe özgermeydі.